Phốt pho và suy thận: Vì sao cần kiểm soát chặt chẽ?

Giới thiệu

• Suy thận, hay bệnh thận mạn tính (CKD), là một tình trạng nghiêm trọng ảnh hưởng đến khả năng lọc chất thải và chất lỏng dư thừa của thận. Một trong những khía cạnh quan trọng trong quản lý suy thận là kiểm soát chặt chẽ nồng độ phốt pho trong máu. Phốt pho là một khoáng chất thiết yếu cho nhiều chức năng cơ thể, nhưng ở người suy thận, sự tích tụ phốt pho (tình trạng tăng phốt pho huyết – hyperphosphatemia) có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm.
• Bài viết này sẽ đi sâu vào mối liên hệ giữa phốt pho và suy thận, giải thích tại sao việc kiểm soát chặt chẽ phốt pho lại quan trọng, và đề cập đến các phương pháp quản lý hiệu quả.

Vai trò của thận trong điều hòa phốt pho

• Thận đóng vai trò trung tâm trong việc duy trì cân bằng phốt pho trong cơ thể . Thận khỏe mạnh điều chỉnh lượng phốt pho được bài tiết qua nước tiểu, đảm bảo lượng phốt pho trong máu luôn ở mức ổn định, bất kể lượng phốt pho hấp thu từ chế độ ăn có thay đổi như thế nào .
• Khi chức năng thận suy giảm, khả năng bài tiết phốt pho của thận bị giảm sút, dẫn đến sự tích tụ phốt pho trong máu, gây ra tăng phốt pho huyết .

Tác hại của tăng phốt pho huyết trong suy thận

Tăng phốt pho huyết là một biến chứng thường gặp và nguy hiểm ở người suy thận. Sự tích tụ phốt pho trong máu có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm:

• Bệnh xương: Phốt pho dư thừa kết hợp với canxi, gây rối loạn chuyển hóa canxi và phốt pho, dẫn đến bệnh xương thận (renal osteodystrophy), làm xương yếu, dễ gãy, và tăng nguy cơ gãy xương . Cơ chế này liên quan đến sự tăng tiết hormone tuyến cận giáp (PTH) do tăng phốt pho huyết gây ra, dẫn đến sự giải phóng canxi từ xương .
• Bệnh tim mạch: Tăng phốt pho huyết góp phần vào sự hình thành các mảng canxi trong thành mạch máu (sự vôi hóa mạch máu), làm cứng động mạch, tăng huyết áp, và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch như đau tim, đột quỵ . Phốt pho dư thừa cũng có thể gây ra sự vôi hóa van tim, làm giảm chức năng tim . Ngoài ra, tăng phốt pho huyết còn liên quan đến sự gia tăng nồng độ FGF23 (Fibroblast growth factor 23), một hormone có liên quan đến bệnh tim mạch .
• Tăng nguy cơ tử vong: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa tăng phốt pho huyết và tăng nguy cơ tử vong ở người suy thận, cả trước và sau khi bắt đầu điều trị thay thế thận . Nguy cơ này không chỉ giới hạn ở người suy thận nặng mà còn ảnh hưởng đến cả những người có chức năng thận bình thường hoặc suy giảm nhẹ .
• Ảnh hưởng đến sự tiến triển của bệnh thận: Một số nghiên cứu cho thấy tăng phốt pho huyết có thể làm tăng tốc độ suy giảm chức năng thận, đẩy nhanh quá trình tiến triển đến suy thận giai đoạn cuối (ESRD) . Tuy nhiên, một số nghiên cứu khác lại không tìm thấy mối liên hệ này . Cần thêm nghiên cứu để làm rõ mối quan hệ nhân quả giữa tăng phốt pho huyết và sự tiến triển của bệnh thận.

Kiểm soát phốt pho trong suy thận: Các chiến lược can thiệp

Việc kiểm soát phốt pho huyết là một phần quan trọng trong quản lý suy thận. Các chiến lược can thiệp bao gồm:

• Hạn chế phốt pho trong chế độ ăn: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất trong việc kiểm soát phốt pho. Bệnh nhân cần được tư vấn dinh dưỡng để xây dựng chế độ ăn hạn chế phốt pho, đặc biệt là phốt pho vô cơ có trong các thực phẩm chế biến sẵn, đồ uống đóng chai, và một số loại thịt chế biến . Việc chuyển sang chế độ ăn chay có thể giúp giảm lượng phốt pho hấp thu, nhưng cần lưu ý đến việc đảm bảo đủ protein và các chất dinh dưỡng khác .
• Thuốc gắn phốt pho (Phosphate binders): Đây là loại thuốc giúp gắn kết phốt pho trong đường tiêu hóa, ngăn ngừa sự hấp thu phốt pho vào máu. Có nhiều loại thuốc gắn phốt pho khác nhau, bao gồm các loại chứa canxi và không chứa canxi . Việc lựa chọn loại thuốc phù hợp cần được bác sĩ chỉ định.
• Điều trị thay thế thận (Dialysis): Đối với bệnh nhân suy thận giai đoạn cuối, lọc máu hoặc lọc màng bụng giúp loại bỏ phốt pho dư thừa ra khỏi máu . Tuy nhiên, việc lọc máu không hoàn toàn loại bỏ được hết phốt pho, vì vậy vẫn cần kết hợp với các biện pháp khác để kiểm soát phốt pho huyết.
• Điều trị các bệnh lý khác: Một số bệnh lý khác, như cường cận giáp thứ phát, cũng có thể góp phần vào tăng phốt pho huyết. Việc điều trị các bệnh lý này cũng giúp kiểm soát phốt pho huyết hiệu quả hơn.

Kết luận

• Tăng phốt pho huyết là một biến chứng nguy hiểm của suy thận, có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng và làm tăng nguy cơ tử vong. Việc kiểm soát chặt chẽ phốt pho huyết là một phần không thể thiếu trong quản lý suy thận.
• Bệnh nhân cần được tư vấn dinh dưỡng, sử dụng thuốc gắn phốt pho, và nếu cần thiết, điều trị thay thế thận để duy trì nồng độ phốt pho trong máu ở mức an toàn. Sự hợp tác chặt chẽ giữa bệnh nhân, bác sĩ, và chuyên gia dinh dưỡng là rất quan trọng để đạt được kết quả điều trị tốt nhất.

Tài liệu tham khảo

1. MedlinePlus Medical Encyclopedia: Phosphorus in diet
2. PMC: Phosphorus and the Kidney: What Is Known and What Is Needed
3. PMC: Strategies for Phosphate Control in Patients With CKD
4. PMC: Hyperphosphatemia and Cardiovascular Disease
5. National Kidney Foundation: Kidney Failure Risk Factor: Serum Phosphorus
6. High Phosphorus (hyperphosphatemia)

---

---